ข้าวคลุกกะปิเป็นมากกว่าอาหารจานเดียว เพราะเป็นตัวแทนของความพิถีพิถันและความใส่ใจในทุกรายละเอียดของการปรุงอาหารไทย ตํารับข้าวคลุกกะปิที่ดีต้องเริ่มต้นจากข้าวสวยที่หุงขึ้นหม้อ ไม่แฉะหรือแข็งกระด้างจนเกินไป เพื่อให้ข้าวสามารถคลุกเคล้ากับกะปิได้อย่างทั่วถึงและคงรูปสวยงาม กะปิที่นํามาใช้คลุกเคล้ากับข้าวก็มีความสําคัญไม่แพ้กัน ควรเลือกกะปิอย่างดีที่มีกลิ่นหอมและรสชาติกลมกล่อม ไม่เค็มจัดจนเกินไป ก่อนนํามาคลุกกับข้าว ควรกะปิไปผัดกับน้ํามันเล็กน้อย เพื่อให้กะปิมีกลิ่นหอมยิ่งขึ้นและช่วยให้คลุกเคล้ากับข้าวได้ง่ายขึ้น หัวใจสําคัญของข้าวคลุกกะปิอยู่ที่เครื่องเคียงนานาชนิดที่ช่วยเสริมรสชาติและเพิ่มความอร่อย เครื่องเคียงแต่ละอย่างล้วนมีกรรมวิธีการเตรียมที่พิถีพิถัน เช่น หมูหวานที่ต้องเคี่ยวจนได้รสชาติหวานเค็มกลมกล่อม ไข่เจียวที่ทอดจนเหลืองกรอบ กุ้งแห้งที่ต้องนําไปทอดหรือคั่วให้มีกลิ่นหอม หอมแดงซอย พริกขี้หนูซอย แตงกวา ถั่วฝักยาว มะม่วงดิบซอย และมะนาว เมื่อได้ข้าวคลุกกะปิและเครื่องเคียงพร้อมแล้ว วิธีการรับประทานก็สําคัญไม่แพ้กัน ควรกินข้าวคลุกกะปิพร้อมกับเครื่องเคียงแต่ละอย่างในปริมาณที่พอเหมาะ เพื่อให้ได้รสชาติที่หลากหลายและกลมกล่อมในทุกคําที่กิน บางคนอาจชอบบีบมะนาวลงไปเล็กน้อยเพื่อเพิ่มรสชาติเปรี้ยวสดชื่น หรือเติมพริกขี้หนูซอยเพื่อเพิ่มความเผ็ดร้อน นอกจากรสชาติที่อร่อยและหลากหลายแล้ว ข้าวคลุกกะปิยังมีคุณค่าทางโภชนาการอีกด้วย ข้าวให้พลังงานและความอบอุ่นแก่ร่างกาย กะปิเป็นแหล่งของโปรตีนและแคลเซียม เครื่องเคียงแต่ละอย่างก็ให้วิตามินและแร่ธาตุที่จําเป็นต่อร่างกาย ข้าวคลุกกะปิจึงเป็นอาหารจานเดียวที่ครบเครื่องทั้งรสชาติ คุณค่าทางโภชนาการ และความพิถีพิถันในการปรุง เป็นอาหารที่สะท้อนให้เห็นถึงวัฒนธรรมและภูมิปัญญาของอาหารไทยได้อย่างลงตัว