น้ําพริกฮ้า หรือที่บางคนเรียกว่า "น้ําพริกป๋าฮ้า" ถือเป็นเมนูน้ําพริกยอดนิยมในวัฒนธรรมอาหารเหนือ ที่มักถูกจัดเตรียมเพื่อต้อนรับแขกผู้มาเยือน ด้วยรสชาติที่เป็นเอกลักษณ์และกลิ่นหอมที่เย้ายวน ทําให้เป็นที่ชื่นชอบไม่แพ้น้ําพริกอื่นๆ อย่างน้ําพริกอ่อง น้ําพริกหนุ่ม หรือน้ําพริกตาแดง หัวใจสําคัญของน้ําพริกปลาร้าคือ "ปลาร้า" ซึ่งเป็นเครื่องปรุงรสหลักที่ขาดไม่ได้ในอาหารเหนือ การจะทําน้ําพริกปลาร้าให้อร่อยนั้น ต้องคัดสรรปลาร้าที่มีคุณภาพดี รสชาติกลมกล่อม เมื่อได้ปลาร้าที่ถูกใจแล้ว จะนํามาสับให้ละเอียด ห่อด้วยใบตอง แล้วนําไปหมกไฟ เพื่อให้กลิ่นหอมของปลาร้าและใบตองอบอวลเข้ากันอย่างลงตัว ส่งกลิ่นหอมไปทั่วทั้งครัว ในส่วนผสมอื่นๆ ที่ใช้ตําน้ําพริกนั้น จะไม่แตกต่างจากน้ําพริกหนุ่มมากนัก โดยส่วนใหญ่จะประกอบไปด้วย พริกแห้ง หอมแดง กระเทียม และข่า แต่บางสูตรอาจเพิ่มพริกขี้หนูหรือพริกชี้ฟ้าสีแดง เพื่อเพิ่มสีสันและความเผ็ดร้อนให้กับน้ําพริก รสชาติโดยรวมของน้ําพริกปลาร้าจะเน้นไปที่ความเค็มนํา ตามด้วยกลิ่นหอมของเครื่องปรุงที่นําไปหมกหรือเผา ซึ่งเป็นเอกลักษณ์ที่โดดเด่นของน้ําพริกชนิดนี้ น้ําพริกฮ้าไม่เพียงแต่เป็นอาหารที่อร่อย แต่ยังสะท้อนให้เห็นถึงวัฒนธรรมและภูมิปัญญาของคนเหนือในการถนอมอาหารและการปรุงรสชาติที่เป็นเอกลักษณ์ การทําน้ําพริกฮ้าจึงเป็นมากกว่าการทําอาหาร แต่เป็นการสืบทอดและส่งต่อรสชาติของบ้านเกิดจากรุ่นสู่รุ่น